Усё далей у глыбіню гісторыі адыходзяць цяжкія гады Вялікай Айчыннай вайны. Але ніколі не згладзіцца з нашай памяці бяспрыкладны подзвіг народа, велізарныя страты, панесеныя ў барацьбе з лютым ворагам. Усё гэта яшчэ добра памятаюць састарэлыя людзі, дзеці вайны, якія сваімі вачыма бачылі і на сабе адчулі зверствы нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх прыслужнікаў.

Хіба можна забыць тыя далёкія марозныя зімы ў пачатку вайны, калі нам, ратуючыся ад фашысцкіх нелюдзей, давялося жыць у куранях сярод балотных нетрыскаў.

І ўзімку і летам жылі мы ў наспех зробленых куранях, харчаваліся жалудамі, карою з дрэў, прэлым лісцем. Раскошай былі ягады каліны і журавін, якія мы старанна выграбалі з-пад снегу. Не ўсе выжывалі ў лесе ў тую першую зіму вайны. Раніцою часта чуліся ля куранёў галасы матуль, у якіх ад холаду і голаду паміралі гадавалыя дзеці. Іх проста выносілі з кураня на мароз, абгортвалі чым-небудзь са састарэлай вопраткі і неслі затым на мясцовыя вясковыя могілкі, бо дошак для дамавіны ў лесе не было, а ў вёсцы не ўцалела ніводная хата — усё карнікі  спалілі поўнасцю, як толькі прыйшлі ў гэтыя мясціны. У тую зімку і мы вынеслі са свайго кураня гадавалую маю сястрычку, якой не споўніўся нават і годзік. Больш усіх плакала маці, выціралі слёзы і суседзі па кураню, нам з сястрычкамі было вельмі шкада нашай маленькай сястрычкі, якая ў першыя ж зімовыя месяцы ад холаду і голаду пайшла ў нябыт. Тады нас супакойвала састарэлая бабка-павітуха, што на небе ёй будзе лягчэй, чым тут жыць у такой нястачы  і няволі, калі штохвілінна ўсе чакаюць смерці…

Амаль два гады куранёўцы цярпелі ўсе гэтыя жыццёвыя нястачы таго ваеннага ліхалецця, пакуль амаль поўнасцю знемагліся і гуртом вырашылі перабірацца на свае вясковыя папялішчы, будаваць на іх зямлянкі. Гаварылі, што калі ўжо і паміраць — дык на сваёй абжытай зямельцы…

Немцы і паліцаі наведваліся ў вёску, заглядвалі ў нашы зямлянкі, дзе мы звычайна перад іх прыходам ляжалі на прыстасаваных ложках з перавязанымі галовамі, быццам бы ўсе хварэлі ад тыфу, чаго яны вельмі баяліся. Яшчэ і зараз у маіх вачах, у маёй памяці паўстаюць адкормленыя твары фашыстаў, якія з вялікай нянавісцю пазіралі нам у вочы, як маглі, здзекваліся з нас…

Зіма ў пачатку сорак чацвёртага года стаяла неяк зусім не падобнай на тыя зімы, якія былі раней. З нашых зямлянак неяк пачалі быць бачнымі капяжы, снег адразу паменшаў, з’явіліся нават на палях чорныя прагаліны, насунулася на вёску цёмная хмара, пайшоў невялічкі дождж, і адразу ж, бы па чыёй камандзе, павярнуўся з усходу вецер, які быццам бы і прыпыніў насоўванне гэтай цёмнай хмары з захаду. Мы не маглі тады яшчэ ўразумець, што ўсё гэта азначала, не ведалі, што ў гэтыя студзеньскія дні да нашых мясцін прыбліжаліся нашы воіны-вызваліцелі.

Была ноч, і мы не змаглі нічога зразумець, чаму стаіць такі гул на вуліцы, святло ад машын, гаворка чырвонаармейцаў. Дачакаўшыся раніцы, я накінуў на плечы сваю паношаную світку, абуў ногі ў лапцікі і мільгом выскачыў на вуліцу.

Па вуліцы рухаліся конныя абозы, гружаныя нейкімі скрынкамі. Калі паўз мяне праехаў воз з вялікай скрыняю, я міжволі пайшоў следам. Сам не ведаю, чаго ўчапіўся рукой за дошку воза, на якой сядзеў вусаты пажылы вайсковец. Праз момант я зразумеў, чаму я не мог адарвацца ад дошкі — ад скрыні патыхала такім амаль забытым премным пахам, што ў мяне закружылася галава. Ішоў на інерцыі, і мяне, здавалася, не магла адарваць ад гэтага воза ніякая сіла.

Каўтаў сліну і хістаўся, губляючы сілу ў нагах. Бачачы тое, вазніца крыху збочыў і спыніўся. Паглядзеў на мяне, шасцігадовага хударлявага хлапчука, прыадчыніў вечка скрыні і дастаў адтуль бохан хлеба. Сур’ёзна і са шкадаваннем паглядзеў на мяне і прамовіў:

— Бери, пацан, угости семью!

Я не верыў сваім вачам. У руках маіх — сапраўдны бохан хлеба, які патыхаў на мяне такім прыемным водарам, меў такую сілу і прыцягненне, што я ад радасці заплакаў.Раз-пораз падносіў бохан да свайго твару, удыхаў паветра і не мог надыхацца яго жыццёвай сілай.

Вазніца глядзеў на мяне нейкім жаласлівым поглядам, толькі тады ўсміхнуўся, калі пачуў вясёлы смех чырвонаармейцаў, якія крычалі мне, каб я не знюхаў увесь бохан і бег дамоў, бо лапці мае развязаліся і ногі былі зусім мокрымі.

Стрымгалоў кінуўся я да сваёй зямлянкі, дзе мяне чакалі ўжо мае сястрычкі, маці і дзядуля. Маці, як і я раней, паднесла бохан хлеба да твару і пачала ўдыхаць у сябе боскі пах, ад задавальнення і асалоды прыжмурыла вочы. Затым падзяліла яна бохан на роўныя часткі, астатняе прыхавала надалей. Мне падалося, што яна выдзяліла мне маю долю трошкі большую, чым усім, — мо за тое, што я здабыў той хлеб і прынёс у зямлянку. Я пакрысе лізаў той мой кавалачак хлеба і міжвольна параўноўваў яго пах з тым кавалачкам, які мне тады ўдалося ў пяску схапіць, калі немцы абедалі ля нашых зямлянак пад дубам і кідалі нам, як сабакам, у пясок свае аб’едкі. Калі мы, дзеці, набліжаліся да месца, куды ў пясок кідалі яны аб’едкі, каб схапіць хоць нейкі кавалачак, яны непадалёку ў пясок стралялі, і нам пясок трапляў у вочы. А яны смяяліся, штосьці гергаталі, нібы тыя гусі. Мы ўцякалі, але амаль кожны з нас нёс у жмені аб’едкі — вельмі хацелася есці. Той хлеб зусім быў па паху не падобны на гэты, бо ён пахнуў порахам і быў увесь у пяску…

Такое забыць нельга. Бо на самай справе, усё тое, што было ўбачана і пачута ў страшныя ваенныя гады, засталося ў дзяцей вайны на ўсё жыццё.

Спрабуючы сябе ў напісанні дакументальнай аповесці пра той час «На куранях», я ўсё ўспомніў да драбніц. І, як падкрэсліў вядомы беларускі пісьменнік, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі Віктар Казько, робячы рэцэнзію на гэтую кнігу, што такія падзеі ў жыцці дзяцей вайны не забываюцца, як не варта і забываць, заўсёды помніць, што душы жывых і сёння ўжо памерлых былых дзяцей вайны яшчэ не супакоіліся і не супакояцца да таго часу, пакуль не будзе пахаванае апошняе дзіця вайны. Але і тады не адамрэ скруха памяці аб усім гэтым страшным, што адбылося на нашай пакутлівай беларускай зямлі ў час Вялікай Айчыннай вайны…

І сапраўды, нам, дзецям вайны, не забыцца пра той час, бо мы зліліся з ім, паядналіся. І ўсё гэта будзе жыць у нашай памяці да скону, бо тая маленькая старонка, няхай  і нялёгкага нашага жыцця, нашага ўкрадзенага дзяцінства, будзе суправаджаць нас усё жыццё, прыходзіць у сны. Напамінаць пра сябе, трывожыць  і турбаваць сэрца, і нікуды нам ужо не падзецца ад гэтага — нам ніяк не ўдасца вырвацца з таго палону, палону ўспамінаў, эмоцый, уражанняў.

І недзе ў глыбіні душы, кожным стукатам нашага сэрца мы просім:

— Божа! Няхай не спазнаюць нашы дзеці і ўнукі нашых унукаў тое, што мы перажылі! Няхай будзе ў іх шчаслівае і светлае жыццё!

Анатоль КАШЭВІЧ,

в. Чырвонабярэжжа.

Если вы нашли ошибку, пожалуйста, выделите фрагмент текста и нажмите Ctrl+Enter.

Like
Like Love Haha Wow Sad Angry

Добавить комментарий

Войти с помощью: